Trotse Muggen van Haarlem (1) | Column
Om een stad echt van binnenuit te leren kennen moet je een stad voelen, zien en proeven. Voor deze serie verhalen reis ik, De Reizende Rijsdijk, kriskras door Nederland om steden écht te leren kennen en geheimen aan de stad te ontfutselen. Ga met me mee!
‘Ik loop niet mank, ik kies ervoor om anders te lopen.’
(14-11-2023) Het eerste geheim van Haarlem kom ik gelijk bij het station tegen: waarom heet Station Haarlem geen Haarlem Centraal Station? De stad heeft meer dan één station. Welnu, dat is omdat een station dat de titel ‘Centraal Station’ mag voeren een internationaal overstapstation moet zijn en dagelijks minstens 50.000 in- en uitstappers moet hebben. Haarlem voldoet niet aan beide criteria en dus mag de provinciehoofdstad van Noord-Holland het misschien wel mooiste station van Nederland geen Haarlem CS noemen. De stations van Haarlem en Amsterdam zijn ook de oudste treinstations van Nederland want tussen die twee steden was in 1839 de eerste spoorverbinding in ons land. De eerste trein kwam na een reis van 35 minuten vanuit Amsterdam aan in Haarlem. Of de trein ook toen al vertraging had, is niet bekend.
Ik loop in vijf minuten naar de Schotersingel. ‘Ha, Reizende Rijsdijk! Wat goed dat je er eindelijk bent. We wachten al een kleine 700 jaar op je!’ Ik ben zojuist gearriveerd bij het voormalige ‘Dolhuys’ aan de Schotersingel, meteen achter de noordkant van het niet centrale station Haarlem. Hier werd vanaf begin 14e eeuw dus 700 jaar lang onderdak geboden aan ‘melaatsen, gekken, onaangepaste types, alcoholici, prostituees met syfilis, dementerende ouderen, zwervers en mensen in crisis of geestelijke nood. Sinds 2005 heet het Het Museum van de Geest. De geschiedenis van het Dolhuys is aan de ene kant een voorbeeld van het ideaal van naastenliefde en de zorg voor zwakkeren die hulpbehoevend zijn. Aan de andere kant staat het voor het opsluiten en isoleren van mensen die anders zijn, er niet bij horen en/of die de sociale orde verstoren.
Museum van de Geest
Het huidige Museum van de Geest brengt de mens in al haar talrijke verschijningsvormen in beeld. Het ter discussie stellen van stereotypes om zo een bijdrage te leveren aan erkenning, waardering en begrip voor mensen is waar het museum naar streeft. In het bijzonder van mensen in Nederland die afwijken van de geldende ‘norm’ in hun gedrag, denken en emoties, in zowel positieve als negatieve zin, zowel in het heden als het verleden. Laten we eens niet zo snel oordelen over mensen en het waarom van hun gedrag. De rondleiding is audiovisueel en gidst je langs alle kunstwerken en vertelt de bijzondere verhalen daarover. Een van de mooiste zinnen zag ik tijdens een documentaire die daar wordt uitgezonden: ‘Ik loop niet mank, ik kies ervoor om anders te lopen.’ Ik vond het een heel mooie, leerzame en tot nadenken stemmende ontdekkingstocht en beveel dit museum ten zeerste aan als je een dagje in de stad aan de Spaarne bent. Gratis entree met Museum Jaarkaart.
Gesloten Ramen en Blauwwitte Mysterieën
Na deze bijzondere ervaring ga ik naar de andere kant van het station om richting het oude centrum te lopen. Ook daar vallen mij dingen op. Zoals, waarom zijn sommige ramen in de Haarlemse binnenstad dichtgemetseld? Bij de oude panden had dat een mooie verklaring: het was belastingontduiking voor gevorderden. In het belastingstelsel van de 19e eeuw zat ook raambelasting en hoe minder ramen je had, hoe minder belasting je hoefde te betalen, dus metselden de Haarlemmers de ramen die niet strikt noodzakelijk waren gewoon dicht. Bij nieuwere panden, vanaf begin twintigste eeuw zie je het ook wel, maar toen was dat systeem al afgeschaft. Later vonden architecten het simpelweg esthetisch mooi om een dichte nis in de muren te bouwen.
En wat zijn die blauwwitte bordjes die je overal in de oude binnenstad op gevels ziet? Er staat niks op, wat heeft het met de stad te maken? Dit zijn rijksmonumenten. Een rijksmonument is een gebouw dat door cultuurhistorische waarde en schoonheid van nationaal belang is. In Haarlem zijn dat er nogal wat: er zijn ruim 1100 rijksmonumenten! Er zijn ook zwart-rood-witte borden, maar dat zijn daar weer Gemeentelijke Monumenten. En dat staat ook op die borden aangegeven. Maar hierbij is het raadsel over de anonieme blauwwitte bordjes opgelost.
Haarlemse Huisnummers en de Mysterieuze Mug
En wat ik mezelf altijd afvroeg als ik bij vrienden in Haarlem op bezoek ging: waarom zijn sommige adressen hier genummerd met rood en zwart als achtervoegsel? Alsof je naar het casino gaat! Rien ne va plus! Als je zwart draait heb je een benedenwoning, als je een huisadres met de aanduiding rood hebt heb je een bovenwoning. Al geldt dit alleen nog voor oudere woningen. Bij de nieuwere woningen is er gewoon een letter toegevoegd. Haarlem is sowieso een stad die veel vragen oproept. Waarom worden Haarlemmers ‘Muggen’ genoemd? Dat scheldwoord dat een echte Haarlemmer tegenwoordig als eretitel draagt, is al sinds de vijftiende eeuw in zwang. Zoals zo vaak met verhalen waar eeuwen overheen zijn gespoeld, zijn er verschillende versies. Een voor de hand liggende versie is het verhaal dat Haarlem vroeger door de muggen werd geteisterd. Een versie die voor de Haarlemmers zelf minder charmant is dat Haarlemmers ‘muggenzifters’ werden genoemd, mensen die zich druk maken om veel te kleine dingen. Welk verhaal ook waar is, een Haarlemmer maakt van een mug geen olifant: die blijft gewoon een trotse Mug!
In deel twee ga ik de stad proeven, maak je ook kennis met literatuurstad Haarlem, lees je welke wereldberoemde componist met zekerheid in de Bavokerk heeft gespeeld en is het echt zo’n belediging als mensen je een Kenau noemen? Lees er alles over in deel twee!
Geïnspireerd geraakt door Haarlem? Maak van je dinerspel of teamuitje een onvergetelijke ervaring in deze adembenemende stad!
klanten vertellen